Τζον Στιούαρτ Μιλ /΄΄Περί Ελευθερίας'' On Liberty

Τζον Στιούαρτ Μιλ: «Περί Ελευθερίας» (On Liberty)

Το συγκεκριμένο έργο τού Μιλ είναι ένα φιλοσοφικό  μανιφέστο που υπερασπίζεται το δικαίωμα να μπορεί ο καθένας να εκφράζεται ελεύθερα, να ζει τη ζωή του όπως επιλέγει, και να είναι διαφορετικός χωρίς να παγιδεύεται σε κοινωνικές ή πολιτικές συμβατικότητες , κανονιστικές ρυθμίσεις και εξαναγκασμούς.

Ελευθερία για τον Μιλ σημαίνει πρωτίστως ατομική ελευθερία.

-Ο  Μιλ  είχε βιώσει από μικρό παιδί την αυστηρότητα τού προγράμματος τής ωφελιμιστικής αγωγής, που είχε επιλέξει  ο πατέρας του γι΄αυτόν. Επιπλέον, ο παράνομος δεσμός του με τη Χάριετ Τζονσον στην ηλικία των 24 χρόνων, προκάλεσε τρομερό σκάνδαλο στη βικτωριανή Αγγλία, που απομόνωσε κοινωνικά και τους δύο μέχρι το 1851, όταν πέθανε ο σύζυγός της.

-Η σύγκρουσή του με το κοινωνικό κατεστημένο τον οδήγησε στην υιοθέτηση μιας έντονα κριτικής στάσης προς την απαίτηση τής κοινωνίας να επεμβαίνει στην προσωπική ζωή των ανθρώπων και να επιβάλει τις απόψεις της.

- Ο Μιλ επηρεάστηκε από τις θέσεις τού  Αλέξις ντε Τοκβίλ , όπως αυτές εκφράζονται στο έργο του΄΄ Περί τής Δημοκρατίας στην Αμερική”. Στο έργο αυτό ο Τοκβίλ εκφράζει τον προβληματισμό και τους φόβους του ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία θα δημιουργούσε ένα καινούριο είδος κοινωνικής εξουσίας που θα οδηγούσε σε μια ΄΄ τυραννία της πλειοψηφίας΄΄,  μέσω  τής καταπίεσης των ατομικών ελευθεριών  από την κοινή γνώμη. Ο Τοκβίλ φοβόταν ακόμη ότι το κράτος θα αποκτούσε συγκεντρωτική εξουσία.

-Ο Μιλ ενδιαφέρεται για την αστική και κοινωνική ελευθερία, που αποτελεί αντικείμενο τής πολιτικής φιλοσοφίας. Ασκεί κριτική στην κοινωνία της βικτωριανής εποχής και διατυπώνει υπαινιγμούς  ότι πλέον με τον Διαφωτισμό , η λαϊκή  εξουσία, που εκπροσωπεί τη θέληση τού λαού,  θα μπορούσε να επιβάλει καταπίεση και εξαναγκασμό. Προσπαθεί να καταδείξει ότι «ο λαός που ασκεί την εξουσία δεν είναι υποχρεωτικά πάντα ο ίδιος  πάνω στον οποίο αυτή η εξουσία ασκείται».Υπάρχουν πάντοτε μειονότητες και άνθρωποι που σκέφτονται διαφορετικά.

-Τα μέτρα εξαναγκασμού που λαμβάνονται  είναι όχι μόνο κρατικά, αλλά συχνά έχουν τη μορφή κοινωνικής πίεσης εναντίον ατόμων που  δεν ζουν σύμφωνα με το μοντέλο τής πλειοψηφίας. Θεωρεί λοιπόν, όπως και ο Τοκβίλ ,  ότι ο κίνδυνος για κοινωνικό έλεγχο και επαγρύπνηση σε βάρος τού ατόμου γίνεται ολοένα και μεγαλύτερος στις σύγχρονες κοινωνίες.

-Ελεύθερη κοινωνία ,κατά τον Μιλ, δεν είναι εκείνη που χαρακτηρίζεται από την επιρροή της πλειοψηφίας, αλλά εκείνη που προστατεύει όλους αυτούς που διαφωνούν με την πλειοψηφία. Ο μόνος νόμιμος εξαναγκασμός εναντίον ενός μέλους μιας πολιτισμένης  κοινωνίας είναι να το εμποδίσει να  κάνει κακό στους άλλους.

-Ο Μιλ αρνείται στην κοινωνία ένα ακόμη δικαίωμα: να φροντίζει για το καλό τού ατόμου ενάντια στη θέλησή του. Το θεωρεί πολύ "ύποπτη" δικαιολογία. Ο Μιλ πιστεύει στην ενηλικίωση τού πολίτη. Το άτομο ξέρει  καλύτερα από τον καθένα ποιο είναι το καλό του.

-Όσο πιο ελεύθερος είναι ο πολίτης, τόσο περισσότερο θα ωφεληθεί η κοινωνία.

Ο Μιλ διακρίνει τρία είδη  ελευθερίας στο σημείο αυτό: την ελευθερία σκέψης και λόγου, την ελευθερία τού ατόμου να αποφασίζει  πώς θα ζήσει τη ζωή του και την ελευθερία τού συνέρχεσθαι. Στο έργο του ξεχωριστή θέση έχουν τα δύο πρώτα είδη .

 Πολύ σημαντικότερη είναι η δημόσια έκφρασή της, όπως σε εκδοτικές ή επιστημονικές διαφωνίες.

Γράφει σχετικά:όποιος γνωρίζει μόνο τη δική του άποψη για ένα θέμα ,γνωρίζει ελάχιστα. Ίσως διαθέτει ατράνταχτα επιχειρήματα ,που δεν μπορεί κανείς να αναιρέσει.

Αλλά αν δεν μπορεί κι αυτός να αναιρέσει τα επιχειρήματα τής αντίθετης πλευράς, αφού δεν γνωρίζει ποια ακριβώς είναι ,δεν έχει κανένα λόγο να προτιμήσει οποιαδήποτε από τις διιστάμενες γνώμες…Πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ακούσει( τα επιχειρήματα τής άλλης πλευράς) από εκείνους που όντως τα πιστεύουν ,που τα υπερασπίζονται με σοβαρότητα και αγωνίζονται γι΄αυτά. Πρέπει να τα γνωρίσει στην πιο αληθοφανή και πειστική τους μορφή ΄πρέπει να αισθανθεί σε όλη της την έκταση τη δυσκολία,την οποία πρέπει η αληθινή άποψη για το θέμα να αντιμετωπίσει και να εξαλείψει ,γιατί αλλιώς ποτέ δεν θα γνωρίσει εκείνη την πλευρά τής αλήθειας που αντιμετωπίζει κι εξαλείφει αυτή τα δυσκολία…

-Ο Μιλ πιστεύει ότι δεν μπορούμε ποτέ να έχουμε ολόκληρη την αλήθεια. Απλώς μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αποδείξουμε ως λανθασμένα διάφορα ΄΄πιστεύω΄΄.

Μαθαίνουμε όχι αποδεικνύοντας την αλήθεια, αλλά φέρνοντας στην επιφάνεια το αναληθές.

-Ο Μίλ , υποστηρίζοντας το δικαίωμα να φτιάχνεις τη ζωή σου όπως θέλεις και να αναπτύσσεις ανεμπόδιστα την προσωπικότητά σου, ακόμα  κι αν η κοινωνία σε θεωρεί ¨ασυμβίβαστο¨, θέτει τις βάσεις τής ΄΄πολιτικής ορθότητας΄΄(political correctness) με  τη σύγχρονη έννοια τού όρου. Στη θέση τής ομοιομορφίας, του κομφορμισμού, της ρουτίνας και της αποτελμάτωσης τοποθετεί την δημιουργικότητα, την αυθεντικότητα , τον πειραματισμό και το δικαίωμα τού να ζεις την προσωπική σου ζωή  διαθέτοντας το σώμα και το μυαλό σου όπως εσύ επιλέγεις ,χωρίς να δέχεσαι καμία κοινωνική  κριτική.

- Επιπροσθέτως, με το έργο του  Η γυναικεία δουλεία (1869) γίνεται πρόδρομος στον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση.

-Το βιβλίο του On Liberty εκδόθηκε την άνοιξη του 1859.Αποτέλεσε τη βάση της δημιουργίας του σύγχρονου φιλελευθερισμού και ανέδειξε τον Μιλ ως τον σημαντικότερο φιλόσοφο  στον αγγλοσαξονικό κόσμο τον  δέκατο ένατο αιώνα.

Ο Μιλ χαρακτηρίζει το βιβλίο αυτό ως το πλέον προσεγμένο από όλα του τα έργα και θεωρητική κληρονομιά τής  Χάριετ Τέιλορ .(''δικός της και δικός μου πνευματικός θησαυρός'')

    

Επιμέλεια:Μπέγκου Ιωάννα